De Pelikaan

Onbetwistbaar het mooiste en meest indrukwekkende huis van de hele Waterwijk is De Pelikaan in de Sint-Katelijnestraat.

Vóór de huisnummering omstreeks 1780 ingevoerd werd, waren vele huizen, vooral de handelshuizen en herbergen, bekend onder een naam. De Pelikaan of De Pellicaen was een veel voorkomende huisnaam. Frans De Potter vermeldde in zijn veeldelige werk “Gent van den Oudsten Tijd tot Heden” een zestal.

Maar De Pelikaan in de Waterwijk heeft niet zo’n oude naam. De vroegste bekende vermelding dateert uit 1903. Er bestaan meerdere oude foto’s van de deur van dit huis waar de vogel in al zijn glorie voor het bovenlicht prijkt.

Het pelikaanbeeld, dat nog steeds bestaat, werd onderzocht door Paul Eeckhout, destijds conservator van het Museum voor Schone Kunsten (C. Van Winckel, persoonlijke mededeling). Volgens zijn bevindingen was het uit lindehout gesneden en verkeerde het in uitstekende staat. Vrijwel zeker is het afkomstig uit de kerkelijke sfeer, vermoedelijk zelfs uit een kerk- of kapelinterieur. Het vertoont de typische kenmerken van dergelijke beelden uit die tijd met drie hongerende jongen aan de voeten van de vogel die de rechterborst aanpikt. Talloze gelijkaardige pelikaanafbeeldingen zijn heden nog te vinden in kerken. Het was een veel gebruikt symbool van het offer van Jezus Christus aan het kruis en van het misoffer (eucharistie) in de katholieke eredienst. Deze werden vergeleken met de mythische pelikaan die zijn jongen zuiverde of voedde met zijn eigen bloed door het aanpikken van zijn borst.

voorgevel. Beeld: BML, opname: 1975

voorgevel – eerste kwart achttiende eeuw – SAG 535-285/1bis (1701) – ‘De Pelicaen’. Beeld: Stadsarchief Gent, opname: 1995

Sint-Katelijnestraat 11. Foto: Dirk Boncquet, juni 2003.

Ondanks het feit dat het beeld vroeger beschut was tegen regen en wind door verschillende verflagen, lijkt het toch onwaarschijnlijk dat een houten kunstwerk van een dergelijke allure oorspronkelijk zou bestemd geweest zijn om aan een gevel ons klimaat te trotseren. We mogen aannemen dat de pelikaan niets te stellen had met het huis uit 1701.

Veel vragen blijven echter nog onbeantwoord. Wanneer kwam de pelikaan in de Sint-Katelijnestraat terecht? Hij was er vermoedelijk aan het einde van de 19de eeuw, in elk geval aan het begin van de 20ste en hij bleef er tenminste tot 1935. Vanwaar was het beeld afkomstig? Waarom negeerde Casier, de in dergelijke materie zeer deskundige voorzitter van de Gentse Commissie voor Monumenten en Stadsgezichten die enige tijd in dit huis zetelde, destijds zo hardnekkig zijn bestaan?

Overigens zit er nog meer christelijke symboliek verwerkt in de gevel. Een cartouche in de middenpartij geeft een voorstelling van hetgeen in de volksmond genoemd werd ‘Sint Janneke met het Lammeke’ en in de deur figureert een duif als symbool van de heilige Geest. Waarschijnlijk wilde de bouwer Joannes Bellemans hiermee zijn patroonheilige eren. Dat Bellemans daar oorspronkelijk ook al een pelikaanbeeld, symbool van zelfopoffering, zou bijgevoegd hebben, zou op zijn minst merkwaardig geweest zijn. Hij was namelijk collecteur van stadtsimpositieën, oftewel ontvanger van belastingen.